Bakı, 6 avqust, AZƏRTAC

Bu gün bütün dünyada ilk internet serveri günü kimi qeyd olunur. Belə ki, dünyada ilk internet serveri (World Wide Web) 1991-ci ilin bu günündə işə salınıb. Həmçinin internet səhifələr üçün standart olaraq “WWW” başlığı müəyyən edilib. Hazırda milyonlarla insan rəqəmsal mühitin sonsuz imkanlarından faydalanır.

AZƏRTAC bu günün tarixinə qısa nəzər salır.

Otuz üç il əvvəl - 1991-ci il avqustun 6-da Avropa Nüvə Tədqiqatları Təşkilatından (CERN) britaniyalı alim Tim Berners-Li dünyanın ilk internet saytını istifadəyə verib. Burada qlobal məlumat mübadiləsi üçün yeni texnologiya - müasir internetin inkişafı üçün əsas olan Ümumdünya İnternet Şəbəkəsi təsvir edilmişdi.

Dünyanın ilk veb-saytını Cenevrədəki CERN-də Tim Berners-Li özünəməxsus “NeXT” markalı kompüterində yaradıb. Onun fikirlərinə əsasən, layihə elm adamlarına məlumat axtarmağa və paylaşmağa kömək etməli idi. Tim Berners-Li 1989-cu ildə qlobal kommunikasiya sistemi olan Ümumdünya Şəbəkə ideyasını təqdim etdi. onun rəhbəri Mayk Sendall konsepsiyanı “Qeyri-müəyyən, lakin maraqlı” kimi şərh edib, lakin onun həyata keçirilməsinə icazə verib.

1990-cı il dekabrın 20-də daxili istifadə üçün veb-sayt info.cern.ch istifadəyə verilib. Dünyanın ilk internet səhifəsinin ünvanı http://info.cern.ch/hypertext/WWW/TheProject.html olub. Bu sayt HTTP məlumat ötürmə protokolu, URL ünvanlama sistemi və hipermətn işarələmə dili HTML əsasında yeni “World Wide Web” texnologiyasının təsvirini dərc edib. Həmçinin serverlərin və brauzerlərin quraşdırılması, istismarı prinsipləri, veb-səhifənin yaradılması üçün texniki detallar, internetdə məlumatların axtarışı üçün təlimatlar izah edilib.

İlk nəşr iki aylıq inkişafdan sonra 1990-cı il dekabrın 25-nə qədər tamamlanıb. Brauzer xəbər qruplarında elan edilib və 1991-ci ilin avqustunda geniş ictimaiyyətə təqdim edilib. Bernd Polerman, Robert Kayo, Jin-Fransua Qrof və Nikola Pelou (sonradan Line Mode Browser yaradıcısı) da daxil olmaqla, digər şəxslər də layihədə iştirak ediblər.

Berners-Li 1991-ci ildə “WorldWideWeb” brauzeri üçün müxtəlif adları nəzərdən keçirib, məsələn, “The Mine of Information” və ya “The Information Mesh”. Brauzerin 1994-cü ildə yeni versiyası işıq üzü görüb. Onu ümumdünya hörümçək torundan fərqləndirmək üçün “Nexus Browser” adlandırıblar.

Tərtibatçı komanda “NeXT” sistemindən digər əməliyyat sistemlərinə köçürmək çətin olduğu üçün redaktə etmək imkanı olmayan “passiv brauzerlər” yaradıb. Bundan əlavə, komanda brauzerləri “X Window” sisteminə köçürməkdə çətinlik çəkib. Buna səbəb isə komanda üzvlərinin heç birinin “X Window” sistemi ilə bağlı təcrübəsinin olmaması idi. Nəticədə “X Window” sistemi ilə uyğunluğu təmin etmək üçün lazımi düzəlişləri olunmadı.

Berners-Li və Qrof daha sonra “WorldWideWeb”in bir çox komponentlərini C proqramlaşdırma dili versiyasına uyğunlaşdıraraq “libwww API” yaradıblar.

“ViolaWWW” və digər brauzerlər populyarlıq baxımından “Mosaic”in kölgəsində qalıb. “Mosaic” 1993-cü ilə qədər “WorldWideWeb” proqramını əvəz edib. Onun yaradıcıları ümumdünya hörümçək torunun daha da inkişafı üçün standartların və təlimatların müəyyənləşdirilməsi kimi digər layihələr üzərində işləməyə başlayıblar. Buraya HTML və müxtəlif verilənlərin ötürülməsi protokollarının inkişafı daxildir.

CERN direktoru “WorldWideWeb2in mənbə kodunu 1993-cü il aprelin 30-da ictimaiyyətə açıqlayıb. Proqramın bir neçə versiyası hələ də müxtəlif ştatlarda fəaliyyət göstərir.

Berners-Li əvvəlcə onu GNU-nun Ümumi ictimai lisenziyası altında buraxmağı düşünürdü, lakin lisenziyalaşdırma ilə bağlı hər hansı bir problem yaranarsa, şirkətlərin konsepsiyadan imtina edə biləcəyi barədə şayiələr eşitdikdən sonra onu ictimaiyyətə açıqlamağa qərar verib.

Azərbaycan keçmiş SSRİ məkanında 1991-ci ildə internet icmasına qoşulan ilk ölkələrdən biridir. İlk Azərbaycan saytları 20-ci əsrin sonlarında yaranıb, bu gün onların sayı on minlərlədir.