Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi

QAN YADDAŞI

1918-ci ilin mart soyqırımı bolşevik-daşnak birliyinin törətdiyi bəşəri cinayətdir

1918-ci ilin mart soyqırımı bolşevik-daşnak birliyinin törətdiyi bəşəri cinayətdir

Bakı, 30 mart, AZƏRTAC

1828-ci ildə çar Rusiyasının işğalına məruz qalan Şimali Azərbaycan ərazisi imperiyanın yaratdığı inzibati ərazi-idarəetmə quruluşuna daxil edildi. Çar hökuməti bölgədə öz siyasi-iqtisadi maraqlarını təmin etmək üçün ayrı-ayrı vaxtlarda xaricdən xristian mənşəli əhali olan erməniləri bu ərazilərə köçürməklə və inzibati ərazi-idarəetmə sistemində dəyişikliklər etməklə yerli idarəçilik sisteminə xristian məmurları gətirərək regionu tamamilə nəzarətə götürdü. Lakin 1914-cü ildə I Dünya müharibəsinin başlaması və gedişatı 1917-ci ildə çar Rusiyasının çökməsi ilə nəticələndi. Bu zaman siyasi nüfuza malik milli-demokratik qüvvələr milli dövlət tələbi ilə çıxış edərək mübarizəyə başladılar. Dünya müharibəsinin bitməsi ilə regionda digər böyük dövlətlərin maraqlarının olmasına baxmayaraq bolşeviklər Bakı neftini heç bir dövlətə güzəştə getmək istəmirdi. Onlar I Dünya müharibəsi dövründə terrorçu qruplar halında bölgəyə gəlmiş erməni dəstələri ilə əməkdaşlıq edərək öz maraqlarını təmin etməyə çalışırdılar. Bu əməkdaşlığı təmin edən isə 1917-ci ilin dekabrında Lenin tərəfində Qafqazın fövqəladə komissarı təyin edilən Stepan Şaumyan idi. Bolşeviklər Bakı neftinə sahib olmağa çalışdıqları halda, daşnaklar da bütün Şimali Azərbaycan ərazilərini türk-müsəlman əhalidən təmizləyərək regionda daşnakların xəyal etdiyi “böyük Ermənistan” dövləti qurmağa çalışırdılar. Bolşevik-daşnak birliyi regionda maraqlarının tam təmin edilməsini yerli türk-müsəlman əhalisinin məhv edilməsində görürdü. Şaumyan etiraf etdiyi kimi, o dövrdə Bakı 6 minə yaxın silahlı əsgər və zabit bolşeviklərin sərəncamında idi. Bundan başqa, daşnaklar tərəfindən hazırlanmış 4 minə yaxın terrorçu da Şaumyanın planı əsasında milli qırğında istifadə üçün gözləməkdə idi. Bütün bunları nəzərə alan bolşevik-daşnak birləşmələri vaxt itirmədən terror dəstələrini bölgəyə yeridərək türk-müsəlman əhaliyə qarşı əvvəlcədən düşünülmüş, planlı şəkildə soyqırımı cinayəti həyata keçirmək istəyirdilər. Şaumyan hərəkətə keçməzdən bir neçə saat öncə “Hümmət” partiyasının sədri, doktor Nəriman Nərimanov xalqımızı bolşevik-daşnak birləşmələrinin qırğınından qorumaq üçün öz evində toplantı keçirmişdi. Nərimanov Şaumyanı qırğın planından çəkindirmək üçün onu Bakı ağsaqqalları, “Hümmət” Partiyasının üzvləri və Müsəlman Milli Şurası nümayəndələri ilə görüşdürmüş və üzünü S.Şaumyana tutaraq demişdi: “Yoldaş! Siz də, mən də müsəlmanların halını bilirik. Hərgah bir iğtişaş başlansa, ayaq altında qalan fəqir-fuqəra olacaqdır. Ona görə Sizdən təvəqqe edirəm, sizə yalvarıram, bu işi sülh yolu ilə qurtarınız”. Ancaq Şaumyan öz məqsədini həyata keçirmək niyyəti ilə Nərimanovu aldadaraq bu işin sülh yolu ilə həll edilməsini desə də, bolşevik-daşnak birləşmələrinin hərəkətə keçməsinə göstəriş vermiş, yerli türk-müsəlman əhalisini bölgədən tamamilə təmizləməyə qərar vermişdi.

Bu fikirləri AZƏRTAC-a açıqlamasında AMEA A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun Qərbi Azərbaycan tarixi şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Bəxtiyar Həsənov deyib. Onun sözlərinə görə, 31 Mart soyqırımının təşkilatçılarının bolşeviklərin olmasını təsdiqləyən məlumatlar o dövrün mətbuat orqanlarında 1918-ci il martın əvvəllərində Rusiya Milli Şurasının Qafqazda xristian əhalisinə xüsusi müraciətində də öz əksini tapır. Müraciətdə Bakı şəhərində martın 11-dən 18-dək olan müddətdə 19-25 yaş arası bütün rus gənclərinin səfərbərliyə alındığı qeyd edilib. Səfərbərlik martın 31-dək davam etdirilib. Bu səfərbərlik nə üçün və kimlərlə vuruşmaq üçün təşkil edilib? Bu məqsədlə 1918-ci il martın 31-dən aprelin 2-dək bolşevik-daşnak birləşmələri Bakıda, Şamaxıda, Qubada, İrəvanda, Salyanda, Lənkəranda, Astarada və digər bölgələrdə Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı həyata keçirdilər. Şaumyan martın 31-də müsəlmanları aldadaraq “Vəhşi diviziya”nın 48 nəfər heyətindən yığılmış silahları geri qaytaracağını vəd etsə də, öz sözünün üstündə durmamış, elə həmin gün qanlı olayların icrasına başlamışdı. Erməni fitnəkarlığının nümunəsi bunlarla yekunlaşmır. Hələ 1917-ci il dekabrın 6-da (yeni təqvimlə dekabrın 19-da) özünü bolşeviklərin nümayəndəsi kimi aparan daşnak A.Əmiryan “Cinayətkar siyasət” adlı məqaləsində yazmışdı: “Daşnaksütyun” nə deməkdir? Bu, ifrat erməni millətçilərinin partiyasıdır. Bu partiya fəaliyyətinin 25 ili ərzində sosializmə qarşı, inqilabi ideyaların xalq kütlələri içərisində yayılmasına qarşı mübarizə aparıb, bu partiya bütün qonşu xalqlara qarşı təcavüzkar, həyasız siyasət yeridib”. 1917-ci ildə bu cümlələri yazmış Əmiryan 1918-ci il martın 31-də ermənilərin Azərbaycan türklərinə qarşı törətdiyi soyqırımının təşkilatçılarından biri olub.

Bəxtiyar Həsənov bildirib ki, bu qırğınların əsas icraçılarından biri də Stopka Lalayevin terrorçu erməni dəstəsi olub: “Bolşevik-daşnak birləşmələri 3 gün ərzində Bakını qan gölünə çevirdilər. Uşaq, qoca, qadın bilmədən qarşılarına keçənləri qətlə yetirən bolşevik-daşnak birləşmələri insanların evlərin yandıraraq onları oda atdılar. Şahidlərin dediyinə görə, küçələr, evlər parçalanmış qadın, qoca, uşaq cəsədləri ilə dolmuşdu. Qaçıb canını qurtarmaq istəyənlərin evləri, varidatı isə talan edilmişdi. O dövrün mətbuat orqanlarında verilən məlumatlarda 1918-ci ildə erməni silahlı qüvvələri tərəfindən Bakı quberniyasında 229 yaşayış məntəqəsinin, Şamaxı qəzasında 58, Quba qəzasında 122, Gəncə quberniyasında 272, Zəngəzurda 115, Qarabağda 157, İrəvan quberniyasında 211, İrəvan qəzasında 32, Yeni Bəyaziddə 7, Sürməlidə 75, Eçmiədzində 84, Qars vilayətində 82 yaşayış məntəqəsinin və digər ərazilərdə yüzlərlə kəndin yerlə-yeksan edildiyi, yüz minlərlə əhalinin qətlə yetirildiyi, öz doğma yurdlarından qaçqın düşdüyü yazılıb. Həmçinin bu sənədlərdə soyqırımı zamanı Bakıda 18 min, Şamaxıda 7 min, Qubada 6 min nəfərdən çox türk-müsəlmanın qətlə yetirildiyi haqda məlumat verilib. Azərbaycanın digər bölgələrində qətlə yetirilən insanlar haqqında dəqiq məlumatlar olmasa da, bolşevik-daşnak birləşmələrinin həyata keçirdikləri bu soyqırımı nəticəsində yüz mindən çox türk-müsəlman əhalisi öldürülüb.

Həmin soyqırımı barədə dünya ictimaiyyətinə düzgün məlumat çatdırılmasın deyə erməni terrorçuları tərəfindən azərbaycanlılara məxsus onlarca mətbu orqanları yandırıldı, dağıdıldı və yaxud Şaumyanın göstərişi ilə bağlanıldı. Bolşevik-daşnak birləşmələri tərəfindən xalqımıza qarşı törədilən bu soyqırımı SSRİ dövründə əhalidən gizlədilib. Yalnız Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Prezident Heydər Əliyevin “Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” 1998-ci il 26 mart tarixli Fərmanı ilə ölkəmizdə soyqırımı günü kimi qeyd edilməyə başlanılıb.

Bu bolşevik-daşnak cinayətkar-terrorçu qrupların həyata keçirdiyi soyqırımı zamanı təkcə on minlərlə insan məhv edilməyib, həm də min illərlə bölgədə Azərbaycan xalqının yaratdığı mədəni irs, milli-mənəvi dəyərlər, tarixi yaddaş, o cümlədən xalqımızın yetişdirdiyi yüzlərlə ziyalılarımız, dövlət işçilərimiz, bəylərimiz, tacirlərimiz, axundlarımız, əfəndilərimiz, mollalarımız, mirzələrimiz, müəllimlərimiz, şairlərimiz, memarlarımız, aşıqlarımız, xanəndələrimiz və başqa peşə, sənət sahiblərimiz tamamilə məhv edilməyə çalışılıb”.

Xəbəri sosial şəbəkələrdə paylaşın

Bizi sosial şəbəkələrdə izləyin

Bakı Mühəndislik Universitetində Təhsilin İnkişafı Fondu ilə əməkdaşlıq imkanları müzakirə edilib

Yaponiya Mərkəzi Bankı 17 ildən sonra mənfi faiz siyasətini dayandırır

"Qədim Şabran" abidəsində Novruz şənliyi

“Qəbələ” İdman Klubu MMA döyüşçüsü ilə müqavilə imzalayıb

Ermənistan “Mir” ödəniş kartına xidməti dayandıracaq

Mingəçevir Dövlət Universitetində Novruz şənliyi keçirilib

NATO-nun Baş katibinin regiona səfərinin Azərbaycandan başlaması ölkəmizin Alyans üçün önəmini nümayiş etdirir - ŞƏRH

“Azərişıq” gücləndirilmiş iş rejimində fəaliyyət göstərəcək

Yüksək Texnologiyalar Parkının istismar proqramı - seminar

Taksi sürücülərinə ödəniş müqabilində şəhadətnamələrin verilməsinə aydınlıq gətirilib

UNEC-də Nobel Sülh mükafatçısı Məhəmməd Yunus adına mərkəzin açılışı olub

İki audiovizual media subyektinə müvafiq lisenziyalar verilib

Nəsimi rayonunda yerləşən banklardan birindən oğurluq edilməsinin qarşısı mühafizə polisi tərəfindən alınıb VİDEO

Malmödə ABBA-nın “Eurovision”da qələbəsinin 50 illiyinə həsr olunmuş sərgi açılacaq

Qızılağac Dövlət Təbiət Qoruğu ərazisində qaçaqmalçılıqla məşğul olan Lənkəran sakini saxlanılıb

Naxçıvanda ağır yol qəzasında 3 nəfər ölüb

Azərbaycanın Avropanın enerji təhlükəsizliyinə töhfəsi NATO-nun ölkəmizə diqqətini artırır - RƏY

Londonda Benksinin növbəti monumental boyakarlıq nümunəsi meydana çıxıb

Qəbələ Dövlət Tarix-Bədii Qoruğunda uşaqlar üçün Novruz şənliyi təşkil edilib

Məktəblilər Gənclər Kitabxanasının qonağı olublar

® “PAŞA Holding”in “Vətən əmanətlərin keşiyindədir” layihəsi çərçivəsində şəhid ailələrinə bayram sovqatları çatdırılır

“İçərişəhər” Qoruq İdarəsində Novruz bayramı münasibətilə tədbir keçirilib

Dünyada təhlükəsiziyin təmin edilməsində Azərbaycan-NATO əməkdaşlığının rolu ŞƏRH

“Atatürk dövründə İran-Türkiyə münasibətləri” – seminar

Tərbiyəçi-müəllimlərin vakant yerlər üzrə qeydiyyatına başlanılır

“Zirə”nin iki futbolçusu yığma komandalara dəvət alıb

AİBNDX: Malların mənşə ölkəsini təsdiq edən sertifikatların verilməsinin fasiləsizliyi bayram günlərində təmin ediləcək

FHN Novruz bayramı ilə əlaqədar gücləndirilmiş iş rejimində çalışacaq

Bu il Şri-Lankaya 500 mindən çox turist gəlib

Cari ilin iki ayı ərzində Azərbaycanda istehsal edilən elektrik enerjisinin miqdarı açıqlanıb

Fransalı tennisçi oyun zamanı huşunu itirib

Domantas Sabonis NBA əfsanələrinin rekordunu təkrarlayıb

Novruz bayramının ilk günündə paytaxtda yağış, dağlıq və dağətəyi rayonlarda isə qar yağacaq

Tramp prezident seçiləcəyi təqdirdə şahzadə Harrini ABŞ-dan qovacaq

Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi gücləndirilmiş iş rejimində fəaliyyət göstərəcək

“Novruz gəlir, yaz gəlir” – AzMİU kollektivi İlaxır çərşənbədə tonqal ətrafında bir araya gəldi

BDU Sənaye və Texnoloji Tədqiqat Təşkilatlarının Dünya Assosiasiyasına tamhüquqlu üzv seçilib

“Azəriqaz” Novruz bayramı günlərində gücləndirilmiş iş rejimində çalışacaq

® “Azpetrol” şirkəti yanacaqdoldurma məntəqələrinin sayını 104-ə çatdırıb

Media: İsrail və HƏMAS Doha danışıqlarında kompromisə hazırdır

Türkmənistanın Ticarət-Sənaye Palatası Türk Ticarət və Sənaye Palataları Birliyinin tamhüquqlu üzvü olub

Türkiyənin yeni milli müdafiə sistemi ictimaiyyətə təqdim edilib

ADA Universiteti Fondunun sponsorluq layihələri üzrə direktoru: Gender arası əməkdaşlıq inkişafın göstəricisidir - açıqlama

Novruz təamlarından istifadə edərkən diqqət yetirilməli məsələlər

Şəhid ailə üzvü olan təhsil işçiləri ilə görüş keçirilib

Milli Kitabxanada Novruz bayramı ilə bağlı elektron məlumat bazası yaradılıb

Yevlaxda Novruz bayramı münasibətilə konsert təşkil olunub

Azərbaycan gimnastları Almaniyada Dünya Kubokunda çıxış edəcəklər

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin yeni veb-saytı istifadəyə verilib

İrqçilik etdiyi üçün millinin heyətindən kənarlaşdırılıb

Bir sıra ölkələrdən quşçuluq məhsullarının idxalına məhdudiyyət qoyulub

Blinken Qəzzada atəşkəsi müzakirə etmək üçün Ər-Riyada və Qahirəyə gedəcək

® “Azersun Holding” 10 mindən çox ailəni Novruz sovqatı ilə sevindirib

Azərbaycan poeziyası İspaniyada

Pomidor istehsalçıları ilə görüş keçirilib

Uzun illər itmiş sayılan nadir dəniz qabığı kolleksiyası indi İngiltərədə nümayiş etdirilir

Yanvar-fevral aylarında əlilliyi olan şəxslərə 20,8 min reabilitasiya vasitəsi verilib

“SpaceX” qlobal internet şəbəkəsinə aid daha 22 peyki orbitə çıxarıb

Son iki ayda sosial sahə üzrə 78 mindən çox e-arayış verilib

Fransa Mərakeşə 146 milyon dollar kredit verir

Qazaxıstan Xəzər dənizində hərbi təlimlər keçirib

Ədliyyə naziri Saatlıda vətəndaşları qəbul edib

“Ətirlisən, dadlısan, süfrəmizin yaraşığısan” II Çay Festivalı keçirilib

Martın 18-də aşkarlanan silah və sursatların sayı açıqlanıb

Fransuaza Jilonun rəssamlıq irsi Pikasso Muzeyində

Novruz bayramı ilə əlaqədar yanğın təhlükəsizliyi qaydalarına dair Fövqəladə Hallar Nazirliyi əhaliyə müraciət edib

Kəngərli rayonunun yaradılmasının 20 illiyinə həsr olunan virtual sərgi təqdim edilib

Bakının abad məhəllələrində Novruz şənlikləri davam edir

Hərbi Prokurorluq işçiləri Müdafiə Nazirliyinin yüksəkrütbəli vəzifəli şəxsləri ilə birgə Novruz bayramı ərəfəsində hərbi hissələrdə olublar

® Monteneqronun sabiq prezidenti Milo Cukanoviç “Azərbaycanın dostu” qızıl ordeni ilə təltif olunub

Dünya Bankı Misirə 6 milyard dollar yardım edəcək

Baş Dövlət Yol Polisi İdarəsi qeyri-iş günlərində səfərə hazırlaşan sürücülərə müraciət edib

Aİ Şurası Ukraynaya yeni yardım fondunu təsdiqləyib

Folklorşünas alim: Torpaq çərşənbəsi insanın təbiətlə həmrəy olması bayramıdır

Türkiyədə fəlakət zonasındakı sakinlər hər ay 15 min evlə təmin ediləcək

DİN: Martın 19-da ölkə üzrə 40 cinayətin açılması təmin olunub

Ölkənin əksər bölgələrinə yağış, dağlıq rayonlara qar yağıb

Dünya birjalarında neft ucuzlaşıb

Zabrat qəsəbəsindəki marketdə baş verən yanğın söndürülüb

Naxçıvanın kəndlərinin içməli su təminatı yaxşılaşdırılır

MDU-da tərəfdaş universitetlərlə birlikdə Çanaqqala Zəfərinin ildönümü qeyd edilib

Azərbaycan nefti bahalaşıb

Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyeva İlaxır çərşənbə ilə bağlı paylaşım edib

® GL 2023-cü ildə neft hasilatı artımına nail olub

Sabahdan Azərbaycanda 7 günlük Novruz tətili başlayır

Bakının bəzi yollarında sıxlıq müşahidə olunur SİYAHI

Mövcud hava şəraiti ilə bağlı sürücülərə müraciət edilib

Ukraynanın Krivoy-Roq şəhərində Novruz bayramı ilə bağlı konsert təşkil edilib

Saatlıda narkokuryerlik edən şəxs saxlanılıb

Hüquq müdafiəçisi: Azərbaycan NATO-nun uzunmüddətli tərəfdaşıdır

Türkiyə tədqiqatçıları stressin beyində “zamanın qavranılmasını” pozduğunu müəyyənləşdiriblər

Daşkəsəndə narkotik vasitələr satan şəxs saxlanılıb

Avstraliya məhkəməsi “Uber”i böyük məbləğdə təzminat ödəməyə məcbur edib

Yanlış ayaqqabı uşağın sağlamlığına zərər verə bilər - Mütəxəssis rəyi

Anaklia limanının dəniz infrastrukturunun tikintisi üçün beynəlxalq tender elan edilib

Süni intellekt və lazer əsaslı sensorla mədədəki xəstəliklər müəyyən ediləcək

Braziliyada hiss edilən temperatur 62 dərəcə Selsini keçib

Yaponiyada yaşlı insanlar əməyə cəlb edilir

İraq neft ixracını azaldacaq

Ümumdünya Buxara Yəhudiləri Konqresinin nümayəndə heyəti Qırmızı qəsəbəyə səfər edib