Azərbaycanın dilbər guşələrindən biri - Zəngilan rayonunun Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğalından 21 il ötür. 1988-ci ildən 1993-cü ilin oktyabrın 29-dək düşmənin hücumlarına sinə gərən, şəhidlər verən Zəngilan işğala məruz qalan ən sonuncu rayonumuz oldu.

Zəngilan həm də Bakı-Culfa-Naxçıvan dəmir yolunun üzərində yerləşən mühüm strateji əhəmiyyətə malik rayon idi. Bu yol məsafə baxımından muxtar respublikaya daha yaxın idi. Ermənilər Zəngilanı işğal etməklə qədim diyarla ana torpağımız arasında qurudan əlaqəni kəsmiş oldular. Yəni digər rayonlarla bərabər Zəngilanın işğalı, həm də Naxçıvanı blokadada saxlamaq kimi məkrli siyasətin tərkib hissəsi idi.

Erməni hiyləsinin baş tutmasında AXC-Müsavat iqtidarının yarıtmaz əməlləri və onlara məxsus pərakəndə silahlı dəstələrin xəyanətkar hərəkətləri böyük rol oynadı. Təxribatlar nəticəsində ermənilər 1992-ci ilin dekabrında Zəngilan rayonunun əhatəsində olan əsas strateji məntəqələrimizi ələ keçirdilər. Rayonun könüllülərindən təşkil olunmuş özünümüdafiə dəstələri düşmənin ağır texnika və çoxsaylı canlı qüvvəsinə qarşı mərdliklə vuruşurdular. Lakin qüvvələr qeyri-bərabər idi. Ermənistan bütün hərbi gücünü bu rayonun işğalına yönəltmişdi. Hərbi təyyarələr belə hücumda iştirak edirdi. Ciddi müqavimətə baxmayaraq, vəziyyət daha da çətinləşirdi. Çünki düşmən döyüşə əlavə qüvvələr cəlb edir, təzyiqi artırırdı. Dörd gün ərzində əsasən Mehri, Qafan, Gorus ərazilərindən aramsız hücuma keçməklə qüvvələrimizi bu istiqamətə cəlb edən düşmən beşinci gün - oktyabrın 27-də səhər Cəbrayıl-Qubadlı istiqamətindən cəbhəni yardı.

Üç istiqamətdə hücuma keçən ermənilər rayonu mühasirəyə aldılar. Mehri istiqamətində hərəkət edən düşmən yüksəklikləri ələ keçirib, Vejnəli və Ağbənd kəndlərini işğal etdi. Qafan istiqamətindən hərəkət edən ermənilər Bürünlü, Şayıflı, Göyəli kəndlərini tutub rayon mərkəzinə gedən yola çıxdılar. Qubadlının işğal edilmiş ərazilərindən hücuma keçən ermənilər rayonun bu istiqamətdəki strateji yüksəkliklərini də tutdular. Bartaz yüksəkliyi tutulduqdan sonra Zəngilan faktiki olaraq işğal edildi.

Həmin vaxt əhali tam mühasirədə qalmışdı. Şahidlərin dediklərindən də anlaşılır ki, burada təsvir edilməsi mümkün olmayan faciəvi bir vəziyyət yaranmışdı: Üç tərəfdə qana susayan yağı düşmən, qarşıda isə qan-qan deyən Araz çayı. Əhalinin düşmənin qanlı caynağından xilas olmağa ümidinin tükəndiyi bir vaxtda yenə Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev fəryad edən insanların köməyinə çatdı. Ulu Öndərin tapşırığına əsasən Araz üzərində qurulmuş su bəndi bağlandı və beləliklə, çayın suyu azaldığına görə əhali maneəsiz olaraq İran İslam Respublikasının ərazisinə keçə bildi. Həmin vaxt qız-gəlinə, uşaqlara ümid verən yaşlıların sözləri də öz təsdiqini tapmış oldu. Onlar deyirmişlər: “Qorxmayın, Allah kərimdir, Heydər Əliyev heç vaxt öz xalqını darda qoymaz. Nəsə bir çıxış yolu tapacaq”. Həqiqətən də belə oldu. Böyük xilaskar bu dəfə də xalqının köməyinə çatdı və 35 minə yaxın əhalini xilas etdi, Xocalı faciəsindən də dəhşətli bir soyqırımının qarşısını aldı.

Rayon düşmən əlinə keçəndən sonra Azərbaycanın işğal altında olan ərazisi 20 faizə çatdı. 1988-ci ildə başlayan və 1994-cü ilə qədər davam edən erməni təcavüzü və Ermənistanın Azərbaycana qarşı elan olunmamış müharibəsi nəticəsində minlərlə soydaşımız şəhid oldu. Dövlətimizə milyardlarla manat ziyan vuruldu. İşğal altındakı ərazilərdə bütün infrastruktur, tarixi abidələr tamamilə dağıdıldı. Milyondan artıq soydaşımız qaçqın və məcburi köçkünə çevrildi.

Qarabağ savaşında zəngilanlılar 235 şəhid və itki verib, 127 nəfər sağlamlığını itirərək əlil olub. Bunlar cismani itkilərdir. Mənəvi itkilər isə bundan az deyil. Yurd itkisinin doğurduğu məhrumiyyətlərdən, göynərtilərdən indiyədək yüzlərlə soydaşımız dünyasını dəyişib.

Bu gün xalqımız torpaqlarımızın geri qaytarılacağına tam əmindir və o günü səbirsizliklə gözləyir. Prezident İlham Əliyevin apardığı uğurlu daxili və xarici siyasət, Azərbaycanda yaradılmış qüdrətli ordu bu inamı daha da artırır.

Azərbaycan dövlətinin başçısı dəfələrlə bəyan edib ki, biz heç vaxt indiki vəziyyətlə barışmayacağıq, ərazi bütövlüyümüzü istənilən yolla bərpa edəcəyik, öz ərazilərimizi işğalçılardan təmizləyəcəyik və orada yeni həyat yaradacağıq.

Rauf Əliyev

AZƏRTAC-ın Naxçıvan Muxtar Respublikasındakı

bürosunun rəhbəri