Bakı, 20 iyun (AZƏRTAC). İyunun 20-də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda “Şah İsmayıl Səfəvi: tarixi-diplomatik sənədlər toplusu” kitabının təqdimatı olmuşdur.

AZƏRTAC xəbər verir ki, kitabın elmi redaktoru Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyevdir.

Tədbirdə institutun direktoru, AMEA-nın vitse-prezidenti, akademik İsa Həbibbəyli çıxış edərək kitabın tarixi əhəmiyyətindən danışmışdır. Bildirmişdir ki, bu kitab vasitəsilə İranın, Türkiyənin müxtəlif kitabxanalarından, həmçinin əlyazmalar fondlarından toplanmış materiallar - diplomatik məktublar, fətva və fərmanlar Azərbaycan ictimaiyyətinə ana dilimizdə ilk dəfədir təqdim olunur. Azərbaycan dilinə tərcümə olunmuş sənədlərin orijinalları fars, ərəb və Osmanlı-türk dillərindədir. Şah İsmayıl, ümumiyyətlə, Səfəvilər mövzusunda son dövrlərdə qələmə alınmış araşdırmalarda həmin sənədlərin bəzilərinə istinadlar olsa da, onların şərhləri ilə birgə tam mətnlərinin tərcüməsi ilk dəfədir ki, həyata keçirilir.

Vurğulanmışdır ki, Şah İsmayıl Xətai Azərbaycan dövlətçiliyinin tarixində müstəsna xidmətləri olmuş şəxsiyyətdir. Hakimiyyətdə olduğu illərdə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda qətiyyətlə mübarizə aparan Şah İsmayıl Xətainin xidmətləri milli tariximizin müxtəlif dönəmlərində həmişə bir örnək olaraq qalmış və qalacaqdır.

Yeni kitabın Şah İsmayıl Xətainin dövlət və millət qarşısındakı xidmətlərinin öyrənilməsi baxımından əvəzsiz bir mənbə olduğunu söyləyən İsa Həbibbəyli demişdir ki, bu əsərdə tarixin unudulmaz mərhələsi olan o dövrün hadisələrinə yeni bir prizmadan yanaşılmışdır. Kitabda Şah İsmayılın xarici siyasətinin əsas məqamlarını özündə əks etdirən bir çox dövlət başçıları ilə yazışmaları üzə çıxarılaraq işıq üzü görmüşdür. Bu, həm də Şah İsmayıl Xətainin bir dövlət xadimi kimi dövrün hadisələrinə olan münasibətinin obyektiv dəyərləndirilməsinə xidmət edir.

Vurğulanmışdır ki, bu dəyərli toplu akademik Ramiz Mehdiyevin ali vətəndaşlıq ruhu ilə qələmə aldığı, “Şah İsmayıl Xətainin siyasi irsi tarixi sənədlər işığında” məqaləsi ilə açılır. Akademik R.Mehdiyevin dərin məzmunlu, sistemli, obyektiv elmi məqaləsində Şah İsmayılla bağlı bütün zamanlarda insanları düşündürən bir çox vacib suallara tutarlı, aydın cavablar verilir. R.Mehdiyevin istinad etdiyi əsas mənbə isə ilk dəfə bu kitab vasitəsilə elmi dövriyyəyə daxil edilən Səfəvi - Osmanlı və digər ölkələrlə olan yazışmalardır. Kitabda ilk dəfə olaraq ümumilikdə 53 tarixi-diplomatik sənəd toplanmışdır ki, onların 3-ü hökmdar fərmanı, 1-i fətva, 49-u isə müxtəlif məzmunlu məktubdur. Bu sənədlər Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyasının rəhbərinin təşəbbüsü ilə dünyanın müxtəlif arxivlərindən toplanaraq ölkəmizə gətirilmişdir. Bu kitabda sənədlərin həm orijinal mətni, həm də tərcümələri verilmişdir. Həmin sənədlər Səfəvi-Osmanlı münasibətlərini, o dövrdəki beynəlxalq münasibətləri, Şah İsmayıl Xətainin diplomatiya sahəsindəki mövqeyini çox aydın şəkildə təsəvvür etməyə imkan yaradır. Bu mənada akademik Ramiz Mehdiyevin dərin məzmunlu məqaləsi Şah İsmayıl Xətainin diplomatik fəaliyyəti haqqında çox sanballı tədqiqat işidir.

Bu kitabın ərsəyə gəlməsi üçün AMEA-nın Şərqşünaslıq İnstitutundan, Bakı Slavyan Universitetindən və AZƏRTAC-dan təcrübəli mütəxəssislər cəlb edilmiş və nəticədə mükəmməl, olduqca orijinal bir əsərin hazırlanmasına müvəffəq olunmuşdur.

İ.Həbibbəyli vurğulamışdır ki, kitabda müstəqil Azərbaycan dövlətinin tarixi ənənələrinin obyektiv qiymətləndirilməsi konsepsiyası ortaya qoyulmuşdur. Bu, müstəqil bir ölkənin özünün tarixi keçmişini obyektiv öyrənmək zərurətindən qaynaqlanmışdır. Bu, milli dövlətçilikdə varislik ənənəsinin elmi şəkildə öyrənilməsi baxımından da olduqca əhəmiyyətlidir.

Kitabda əksini tapan dövlətçilik konsepsiyanın müasir dövrümüzdə memarı isə xalqımızın ümummilli lideri, görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevdir. Bu konsepsiya Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən layiqincə, obyektiv şəkildə, qətiyyətlə həyata keçirilir.

Dövlətin həyata keçirdiyi, Ulu Öndərimizin ideyalarından doğan və Prezident İlham Əliyevin uğrunda mübarizə apardığı bu konsepsiyanı tarixi və elmi cəhətdən, məzmunca dolğun bir formada işləmək isə bizim elm adamlarının üzərinə düşür. Məhz akademik Ramiz Mehdiyev dövləti və elmi təmsil edən görkəmli alim və ictimai xadim kimi bu sahədəki mövcud boşluğu aradan qaldırmış, böyük bir kollektivi işə cəlb edərək dəyərli bir kitab ortaya qoymuşdur.

Akademik Ramiz Mehdiyevin elmi redaktorluğu ilə çap edilmiş “Şah İsmayıl Səfəvi: tarixi-diplomatik sənədlər toplusu” kitabının Azərbaycanın ictimai və humanitar elmlərinə sanballı töhfə olduğunu deyən AMEA-nın vitse-prezidenti vurğulamışdır ki,

bu əsər tariximizin mühüm bir mərhələsi olan Səfəvilər dövrünün öyrənilməsi baxımından əvəzsiz mənbədir.

Tədbirdə kitabın elmi məsləhətçisi, Bakı Dövlət Universitetinin ilahiyyat fakültəsinin dekanı, akademik Vasim Məmmədəliyev “Tarixi-diplomatik irs və müasirlik” mövzusunda məruzə ilə çıxış etmişdir.

Alim vurğulamışdır ki, akademik Ramiz Mehdiyevin topluya yazdığı dərin məzmunlu şərh-məqalə Səfəvilər dövlətinin fəaliyyətinin hərtərəfli araşdırılaraq fundamental şəkildə tədqiqi üçün yeni perspektivlər açır. Məqalədə haqlı olaraq göstərilir ki, tariximizin öyrənilməsi, eyni zamanda tanıdılması ilə bağlı vacib məsələlər sırasında Azərbaycan Səfəvilər dövləti, onun zəngin irsi xüsusi yer tutur. Azərbaycanın tarixi torpaqlarını ilk dəfə vahid mərkəzdə birləşdirməyə nail olmuş səfəvilərin istər dövlətçiliyimizin, istərsə də mədəniyyətimizin inkişafındakı rolu həqiqətən çox əhəmiyyətlidir. Zaman-zaman zəifləməsinə baxmayaraq, 200 ildən artıq bir dövrdə nəinki Qafqazın, eləcə də bütün Yaxın Şərqin siyasi həyatında həlledici söz sahiblərindən biri olmuş Səfəvilər dövlətinin qoyub getdiyi tarixi irsin ölkəmizdə mükəmməl şəkildə öyrənildiyini demək çətindir. Toplu ilə tanış olarkən bu qənaətə gəlirsən. Səfəvi dövlətinin bir çox qaranlıq cəhətlərinə, Sultan Səlimlə Şah İsmayıl Xətai münasibətlərinə, Türkiyə sultanlığı ilə Azərbaycan Səfəvi dövləti arasındakı münaqişələrə yol açan məsələlərə bu kitabda verilmiş sənədlər tam aydınlıq gətirir.

Görülmüş işi yüksək qiymətləndirən V.Məmmədəliyev demişdir ki, bu nəşr Azərbaycan tarixşünaslığının, xüsusilə Səfəvi dövlətinin tədqiqatı üçün böyük bir təkandır. Çünki burada çox qiymətli faktlar vardır ki, onları təhlil etmədən səfəvilər hakimiyyətinin milli mədəniyyətimiz, Azərbaycan dövlətçiliyi üçün gördüyü işləri dəyərləndirmək olmaz. Səfəvilər dövlətinin tarixinin araşdırılmasında həm obyektiv tədqiqatlar, həm də onu farslaşdırmaq, Azərbaycan tarixindən ayırmaq kimi cəhdlər də olmuşdur. Bu kitab onlara tutarlı cavab vermək baxımından çox qiymətlidir.

Təqdimat mərasimində kitabdakı tarixi arayışların müəllifi, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyasının məsul əməkdaşı Eldar Əmirov akademik Ramiz Mehdiyevin salamlarını tədbir iştirakçılarına çatdırmışdır.

Vurğulanmışdır ki, bu yeni nəşr Azərbaycan dövlətçiliyinin tarixində ilk mərkəzləşmiş dövlətin əsasını qoymuş Şah İsmayıl Səfəvinin diplomatik və siyasi fəaliyyətinə həsr olunmuşdur. Bu kitab Səfəvilər dövlətinin tarixinin öyrənilməsi və bu sahədəki boşluğun doldurulması baxımından olduqca əhəmiyyətlidir.

E.Əmirov bildirmişdir ki, akademik Ramiz Mehdiyevin tövsiyəsi, dəstəyi ilə çox qısa zamanda belə dəyərli bir kitabın işıq üzü görməsi hörmətli filosof alimimizin Azərbaycan tarixinə sonsuz sevgisinin nəticəsidir. Prezident Administrasiyasının rəsmisi kitabın ərsəyə gəlməsində əməyi olan hər bir kəsə minnətdarlığını bildirmişdir.

AMEA-nın Dilçilik İnstitutunun direktoru, akademiyanın müxbir üzvi Tofiq Hacıyev, AMEA-nın Şərqşünaslıq İnstitutun direktoru, filologiya elmləri doktoru, professor Gövhər Baxşəliyeva və başqaları çıxış edərək böyük zəhmət və sonsuz vətənpərvərlik hissi ilə hazırlanmış “Şah İsmayıl Səfəvi: tarixi-diplomatik sənədlər toplusu” kitabının Azərbaycan tarixinin öyrənilməsi baxımından dəyərli mənbə olduğunu vurğulamışlar.

Qeyd edilmişdir ki, bu kitab tarixin bir çox qaranlıq mətləblərinə işıq salmış və hər zaman elm adamlarını düşündürən məqamlara aydınlıq gətirmişdir.

Alimlər bu sanballı kitabın hazırlanmasına təşəbbüs göstərdiyinə və qısa zamanda bu işi reallaşdırdığına görə kitabın elmi redaktoru, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyevə minnətdarlıqlarını bildirmişlər.

Vurğulanmışdır ki, “Şərq-Qərb” nəşriyyat evi tərəfindən çap olunmuş 400 səhifəlik bu nəfis tərtibatlı kitab geniş oxucu marağına səbəb olacaq və Azərbaycan tarixşünaslığında I Şah İsmayıl mövzusu ətrafında illərdən bəri hökm sürən ciddi problemlərdən bir çoxunun həllinə aydınlıq gətirəcəkdir.