Praqa, 21 avqust, AZƏRTAC

Düz 50 il bundan əvvəl, 1968-ci il avqustun 21-də Varşava müqaviləsi ölkələrinin tankları Çexoslovakiyaya daxil oldu və “Praqa baharı” hərəkatı - “insan sifətli sosializm” qurmaq cəhdi boğuldu.

1968-ci il yanvarın 5-də Aleksandr Dubçek Çexoslovakiya Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi seçildi. Bu hadisə ölkədə liberallaşma prosesinin formal başlanğıcı hesab edilir. Sovet tankları və Varşava müqaviləsi üzrə SSRİ-nin müttəfiqlərinin qoşunları Çexoslovakiyada azadlıq cücərtilərini məhv etdi. Lakin “Praqa baharı” adlanan dövr çexlərin və slovakların qəlbində 20 il əvvəl onlara zorla qəbul etdirilmiş kommunizm dövründən sonra həqiqətən işıqlı gələcəyə qovuşmaq ümidi oyatdı.

Dubçekin hakimiyyətə gəlməsi “Praqa baharı”na aparan hadisələr zəncirinin son həlqəsi oldu. O vaxta qədər SSRİ-də Xruşşovun adı ilə bağlı mülayimləşmə, 1950-ci illərin sonu - 1960-cı illərin əvvəlində ÇSSR-də və Polşada siyasi məhbusların azad edilməsi, 1967-ci ildə Çexoslovakiyada yazıçıların protestləri, iqtisadi islahatlar zərurəti bu zəncirin əvvəlki həlqələri hesab edilə bilər.

“İnsan sifətli sosializm” adlanan bu siyasi islahatlar bütün dünyada kəskin əks-səda doğurmuşdu.

1968-ci ilin aprel ayında senzuranın ləğv edilməsi Dubçekin ən radikal tədbirlərindən biri oldu. Lakin bu tədbirin nəticəsi ikibaşlı idi. Tarixçi Yan Adamek yazır: “O vaxta qədər senzuranın olduğu cəmiyyətdə insanlara söz azadlığı verməklə özünüz daim tənqidə məruz qalırsınız. Dubçeki həm hədsiz radikal olduğuna görə, həm də yetərincə radikal olmadığına görə tənqid edirdilər”.

Praqa islahatçıları (ən azı islahatların həmin mərhələsində) kommunist partiyasının rəhbər rolunu onun əlindən almağa hazırlaşmırdılar. Lakin SSRİ, ADR və Bolqarıstan rəhbərləri həm yuxarıdan aparılan islahatları, həm də Çexoslovakiya xalqının aşağıdan göstərdiyi təzyiqi təşvişlə müşahidə edirdilər. Xalq daha çox dəyişikliklər edilməsini istəyirdi. 1968-ci il avqustun 21-də Varşava müqaviləsi qoşunları - 1 milyona yaxın əsgər və zabit ÇSSR ərazisinə daxil oldu, “bahar” bitdi, sovet işğalı başlandı.

“Praqa baharı”nın rəmzlərindən birinə çevrilmiş Marta Kubişova o dövrü xatırlayaraq deyir: “Dubçekin seçilməsindən sonra təzə ab-hava real hiss olunurdu”. 1968-ci ilin yanvarında Kubişova ÇSSR-də çox populyar olan “Golden Kids” qrupunun məşhur vokalçı müğənnisi idi. Ölkəyə qoşunlar yeridiləndə, etiraz nümayişləri yatırılanda Marta Kubişova Dubçeki açıq dəstəkləmişdi. O, insanları sülhə çağıran ballada yazdı. Çexoslovakiyaya zorla qəbul etdirilən qondarma “normallaşmaya” müqavimət hərəkatının himninə çevrilən bu əsər az sonra efirdən çıxarıldı, müğənninin özünün isə 20 il ərzində - 1989-cu ilə qədər efirdə çıxış etməsi qadağan olundu.

“Praqa baharı” yeddi aydan bir qədər çox davam etdi və demək olar ki, bütün islahatların ləğv edilməsi ilə başa çatdı. Ziyalıların və gənclərin nümayəndələrinin çoxu Qərbə mühacirət etdi. Lakin “Praqa baharı” dövründə xalq həqiqi azadlığın dadını görmüşdü və bu, günlərin birində kommunizmin sonunun çatacağına ümidi qoruyub saxlamağa kömək etdi.

Pərvanə Qarayeva

AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri

Praqa