REGİONLAR
Qərbi azərbaycanlı: İnanıram ki, atamın yurduna qovuşacağam
Gəncə, 26 oktyabr, Vüsalə Cənnətova, AZƏRTAC
Ötən əsrdə Qərbi azərbaycanlıların ömür kitabına əcdadlarının min illər boyu yaşadığı, böyüyüb, boya-başa çatdıqları yurdlarından, el-obalarından, isti ocaqlarından didərgin salınmaq kimi qara səhifələr yazıldı. Haqqı olandan məhrum edilərək, məşəqqətlərə tab gətirmək, qaçqın adı qazanaraq ürəkağrısı çəkmək, həyata yenidən tutunmağa çalışmaq, yaşadılan dəhşətləri unutmağa cəhd edərək sıfırdan yuva qurmaq əziyyəti soydaşlarımızın sınağı oldu. Onlar təkcə Qərbi Azərbaycandan, ev-eşiklərindən, yaxın ətraflarından deyil, əzizlərinin, doğmalarının qəbirlərindən də ayrı salındılar. Neçə-neçə arzular nakam qaldı, diləklər daşa dəydi, ömürlər puça döndü. Haqq və hüquqlarının tapdanılması, insanlığa yaraşmayan zülmlərə məruz qalmaları Qərbi azərbaycanlıların ürəyinə sağalmaz yaralar vurdu, yaddaşlarına qəm-kədər, qüssə olaraq yazıldı. Qərbi Azərbaycan İcmasının üzvü, Gəncə Dövlət Universitetinin kafedra müdiri, professor Orucəli Rzayev də belə soydaşlarımızdandır.
Orucəli müəllim AZƏRTAC-ın bölgə müxbiri ilə doğma yurdla bağlı xatirələrini bölüşüb, acılı-şirinli anları yada salıb.
Həmsöhbətimiz 1956-cı ildə Zəngibasar mahalının Uluxanlı qəsəbəsində anadan olub. Qədim yaşayış yeri olan Uluxanlıda sonuncu deportasiyaya qədər əsasən azərbaycanlılar yaşayıblar. Onlardan biri də Rzayevlər ailəsi olub. “Uluxanlıda bir zamanlar görkəmli maarifçi Cəlil Məmmədquluzadənin pedaqoq kimi fəaliyyət göstərdiyi məktəbdə təhsil almışam. Atam Sarvanlar kəndində riyaziyyat müəllimi işləyib. Ailədə 7 uşaq olmuşuq, anamı itirəndə 6 yaşımda idim. Ümumiyyətlə, Uluxanlıda 400-ə yaxın azərbaycanlı ailə yaşayırdı, erməni ailələrinin sayı isə sadəcə 3 idi. Sonradan yaşayış məntəqəsinin kənarındakı boş ərazidə binalar tikib, digər erməniləri də oraya köçürdülər”, - deyən Orucəli müəllimin sözlərinə görə, bundan sonra ermənilər öz çirkin xislətlərini daha çox büruzə verməyə başlayıblar.
Ermənilər hələ 1983-cü ildə Uluxanlıda azərbaycanlılar yaşayan evlərə basqınlar edib, qəsəbədəki qəbiristanlıqda qəbir daşlarını qırıb dağıdıblar. “Qəsəbənin yanından dəmir yolu keçirdi. Qatarlarla kəndlərə çörək daşınırdı, biz də növbəyə durub alırdıq. Mən uşaq idim, bir dəfə oraya dostlarımla deyil, tək getdim. Ermənilər bundan istifadə edərək, mənə pulunu ödədiyim çörəyi götürməyə imkan vermədilər. Onlara müqavimət göstərib, canımı qurtararaq evə döndüm. Sonra bizim qəsəbəyə gələndə dostlarımla onları gördük, niyə belə etdiklərini soruşanda, qorxudan ağlamağa başladılar”, - deyə həmsöhbətim xatırlayır. Deyir ki, ermənilər hər zaman azərbaycanlılara ailə mədəniyyətinə, təmizkarlığına, böyüyə, kiçiyə, qadına hörmət etmələrinə qibtə ilə yanaşırdılar. Bunu çəkinmədən dilə də gətirirdilər.
Ermənilər mənfur planlarını mərhələ-mərhələ gerçəkləşdirirdilər. Sonuncu deportasiyadan əvvəlki illərdə bütün məsul vəzifələrə ancaq ermənilər təyin edilib. Azərbaycanlıların təhsil almasına, işlə təminatına maneələr yaradılıb. Neçə-neçə gənc, o cümlədən Orucəli müəllim sırf təhsil ala bilmək üçün öz yurdunu tərk etmək məcburiyyətində qalıb: “Azərbaycanda oxuyub, işləsəm də ildə iki dəfə ata yurduma gedirdim. Görürdüm ki, heç nə əvvəlki kimi deyil. Azğın ermənilər son zamanlar əhalidən tələb edirdilər ki, ancaq erməni dilində danışsınlar. Erməni dilini bilməyən azərbaycanlılara mal satmırdılar, onları get-gələ salırdılar. İş yerlərində də böyük təzyiqlər var idi. 1987-ci ilin noyabrında Qafandan Qərbi azərbaycanlıların çıxarılması ilə hər şey daha da qəlizləşdi. Ermənilər açıq-aşkar azərbaycanlılardan Uluxanlını tərk etmələrini tələb edirdilər”.
Bütün bunların kulminasiya nöqtəsi olaraq, 1988-ci ilin sonlarında Uluxanlı qəsəbəsinin azərbaycanlı əhalisi doğma torpaqlarından, ev-eşiklərindən didərgin salındı. “Ermənilər bacımgilin evi də daxil olmaqla, bir sıra tikililəri dağıtmışdılar, digərlərini yandırmağa cəhd etmişdilər. Qaniçənlər bəzi soydaşımızın canına qəsd etmişdilər. Bizimkilər canlarını zorla qurtara bilmişdilər. Sonra onları Bakı şəhərinə yerləşdirdik. Atam yurd xiffəti ilə dünyadan köçdü. Evimiz, mal-mülkümüz, sahib olduğumuz hər şey bir yana, anamın qəbri də orada qaldı...”, - deyən Orucəli müəllim qəhərlənir.
Həmsöhbətim bildirir ki, bu il ailəsi ilə birgə azad edilmiş torpaqlarımıza səfər edib, oraları qarış-qarış gəzib. “Orada necə böyük qürur hissi keçirdiyimi təsvir edə bilmirəm. Hiss elədim ki, ədalətin bərpası ilə bir növ bizim də qisasımız alınıb. Qırx dörd günlük Vətən müharibəsində qazandığımız möhtəşəm Zəfər artıq Qərbi Azərbaycana qayıdışımız üçün tarixi şərait yaradıb. İnanıram ki, bu da Azərbaycan Prezidenti, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin uğurlu siyasəti ilə reallığa çevriləcək. Mən də atamın yurduna qovuşacaq, anamın qəbrini ziyarət edə biləcəyəm”, - deyə Orucəli Rzayev bildirir.