Bakı, 8 fevral, AZƏRTAC

Avstraliya və Böyük Britaniyada aparılan yeni nevroloji araşdırma siçanlarda qorxu reaksiyalarını idarə edən spesifik beyin bölgələrini müəyyənləşdirib. Tədqiqat nəticələri posttravmatik stres pozğunluğu (PTSP) və narahatlıq kimi psixoloji problemlərin müalicəsi üçün yeni strategiyalar formalaşdırmağa kömək edə bilər.

AZƏRTAC “Nature” jurnalına istinadla xəbər verir ki, qorxu həm insanlarda, həm də heyvanlarda həyati təhlükələrə qarşı instinktiv müdafiə mexanizmi kimi mühüm rol oynayır. Məsələn, insanlar hörümçək gördükdə refleksiv olaraq geri çəkilir, siçanlar isə yırtıcı quşun kölgəsini hiss etdikdə dərhal sığınacaq axtarırlar. Bu instinktiv reaksiyalar beyin sapı tərəfindən idarə olunsa da, orqanizm qorxulu stimulların, əslində, təhlükə yaratmadığını öyrəndikdə həmin reaksiyalar yatırıla bilər.

Sidney Yeni Cənubi Uels Universitetinin nevroloqları tərəfindən aparılan bu araşdırma qorxunu yatırtmaq üçün beyində hansı bölgələrin birlikdə işlədiyini müəyyən etmək məqsədini daşıyırdı. Tədqiqatda genişlənən qaranlıq dairə vasitəsilə uçan yırtıcı quş simulyasiya edilərək siçanlarda qaçış instinkti aktivləşdirilib. Daha sonra siçanlara bu stimula cavab verməmək üçün maneələrdən istifadə edilərək xüsusi təlim verilib. Sidney Macquarie Universitetindən davranış nevroloqu Kristina Perri araşdırma metodunu belə qiymətləndirir: “Bu yanaşma çox sadə və effektivdir. Siçanlar qidalandırılmadığı üçün öyrənirlər ki, bu saxta yırtıcı, əslində, təhlükə yaratmır”.

Siçanların öyrənmə prosesini anlamaq üçün tədqiqatçılar optogenetik texnikadan istifadə ediblər. Bu metod neyronları işıq vasitəsilə aktivləşdirməyə və ya deaktiv etməyə imkan yaradır. Məlum olub ki, qorxunu yatırtmaq üçün beyin qabığının vizual stimulları təhlil edən posterolateral yüksək vizual sahələri mühüm rol oynayır. Bu bölgə deaktiv edildikdə siçanlar qorxunu yatırtmağı öyrənə bilmirdi və təhlükəsiz olan saxta yırtıcıdan qaçmağa davam edirdi. Bu nəticə göstərir ki, həmin beyin sahəsi qorxunun yatırılması prosesində əsas rol oynayır. Bununla belə, maraqlı bir nəticə əldə olunub: Qorxuya qarşı təlim keçmiş siçanlarda bu bölgə söndürüldükdə belə öyrəndikləri cəsarətli davranışlar davam edirdi. Bu isə o deməkdir ki, qorxunun yatırılması prosesi ilə onun xatırlanması fərqli beyin bölgələri tərəfindən idarə olunur. Xatirələrin saxlanmasında “ventrolateral geniculate” nüvəsinin əsas rol oynadığı müəyyən edilib.

Araşdırmanın həmmüəllifi, London Universitet Kollecindən (UCL) sistem nevroloqu Sonja Hofer bu tapıntını belə izah edir: “Bu bölgə beyində digər hissələri tormozlaya bilən güclü bir nəzarət mərkəzi kimi fəaliyyət göstərir”.

Bu tədqiqat qorxu və narahatlığın öyrənilən davranışlarla idarə oluna biləcəyini və bunun beyində konkret mexanizmlərlə həyata keçirildiyini göstərir. Qorxunun yatışdırılması və xatırlanmasının fərqli beyin strukturlarında baş verməsi isə posttravmatik stres pozğunluğu və digər narahatlıq halları üçün yeni müalicə yanaşmalarının inkişaf etdirilməsinə imkan yarada bilər. Gələcək tədqiqatlar insan beynində bu proseslərin necə baş verdiyini daha dərindən araşdıraraq psixoloji terapiya və farmakoloji müdaxilələr üçün daha təsirli üsulların hazırlanmasına töhfə verə bilər.