Bütün məzarların üzərində ölüm tarixi 20 Yanvar 1990-cı il yazılıb

Bakı, 19 yanvar, AZƏRTAC

Bu yaxınlarda Azərbaycanda, Bakıda oldum. Səfərim zamanı bu şəhərin ən gözəl və gözəl yerlərini, tarixi abidələrini gəzdik. Bakı füsunkarlığı ilə məni valeh etdi. Dəniz sahilində sıralanan gözəl binalar, yamyaşıl yeni bağlar könlünüzü açacaq. Şəhərin ən uca yerində salınmış Şəhidlər xiyabanında da olduq. Mübaliğəsiz deyim ki, xiyabandakı məzar daşlarının üzərində yazılan adlar, onların doğum və ölüm tarixləri yaddaşıma əbədi həkk olundu. Çünki burada yatanların hamısı mənim həmyaşıdlarım idi... Məni müşayiət edən azərbaycanlı alim həmkarım Almaz Ülvi bu xiyabanın tarixindən danışanda gözlərimin yaşını saxlaya bilmədim.

AZƏRTAC xəbər verir ki, bunu Özbəkistan Elmlər Akademiyası Dil, Ədəbiyyat və Folklor İnstitutunun böyük elmi işçisi dosent Gülnaz Səttarova bildirib. Ölkəmizdə səfərdə olmuş özbəkistanlı alim Şəhidlər xiyabanında da olub və öz təəssüratlarını qələmə alıb.

Bu ərazi 18-20 yaşlı gənclərin əsl məzarları idi. 1990-cı il yanvarın 20-də Bakıda keçirilən dinc nümayiş sovet qoşunları tərəfindən vəhşicəsinə yatırılarkən faciəli şəkildə həlak olan azərbaycanlı balalar burada dəfn edilib. Bütün məzarların üzərində ölüm tarixi 20 Yanvar 1990-cı il yazılıb. Bir gecənin dastanı kimi. Heyranlığımı artıran, göz yaşlarımın axmasına səbəb olan qoşa şəkilləri olan məzar daşına həkk olunmuş gənc bəylə gəlinin qoşa məzarı oldu. Dünən xəyalları ilə göylərdə uçan bəylə gəlin ertəsi gün yan-yana məzara girdilər. Eşidənlərə əfsanə kimi görünən belə talelər xiyabanda üç-dörd, bəlkə də, daha çox cərgələnən məzarlar xiyabanı doldurub. Yaradandan onlara cənnətində yer verməsini yalvarıram. Həmkarım mənə Qanlı Yanvar kimi tanınan o müdhiş gündə baş verənləri danışdı və onlardan bəziləri haqqında məlumat verdi. Bir qəbrin başına gələndə qürurla “Bu mənim əmim oğludur, təzəcə on doqquz yaşı var, tələbə idi” deyib üzüntü ilə göz yaşlarını sildi. Mən səssizcə ona qulaq asırdım. Xiyabanda başdan-başa sıralanan soyuq qara daşların üzərindəki şəkillərin altında yazılan rəqəmlərə baxıram, çoxu 19-20 yaşlarında idi. Başqa bir şəkil qarşısında dayandıq. Bəlkə də, hər ikimiz ədəbiyyat mütəxəssisi olduğumuz üçün bu şəklin qarşısında bir az çox dayandıq. Bələdçim Ülvi haqqında danışdı. Altında “Ülvi Yusif oğlu Bünyadzadə, 1969-1990” yazılıb. 1990-cı ildə o, tələbəlik həyatının qızıl çağına təzəcə qədəm qoyurdu. Bu mənada biz bərabərik, - sakitcə öz-özümə dedim. “Bəli, o bizim yaşımızda idi. O, 20 yaşında bu dünyadan köçüb. Vətən üçün canını fəda edib. O, heç evlənmədi, uşaqları olmadı, amma nəfis şeirləri, bənzərsiz hekayələri, həmişə onu xatırladan gözəl tərcümələri qaldı”, - dedi. Mən heyrətlə ona baxdım. “Bəli, Ülvi bənzərsiz şairimizdir. Azərbaycan Dillər Universitetində təhsil alırdı. Ərəb, fars, rus, ingilis dillərini mükəmməl bilirdi. Əsgərlik illərində özbək, tatar, qazax yoldaşlarından onların dilini mənimsəmişdi. Bu haqda məktubları vasitəsilə bibisinə, dostlarına yazdığı məktublarında qeydləri var. O, məktəb illərindən şeir və hekayələri ilə tanınıb, sonradan tərcümələri ilə məşhurlaşıb. İkimiz də bir müddət susduq. İyirmi yaşında. Bu, insan həyatının bahar dövrüdür. Həyatdan həzz aldığı, sevgidən həyəcanlandığı, qəlbinin sevgi ilə çağladığı, həyat planlarını bir-bir cızdığı dövrüdür. Xüsusilə bu yaşda gənclərin şövqü, həzzi, sevgisi, cəsarəti təbii və qaynar olur.

Yolda Ülvinin yaradıcılığından danışdıq. Həmkarım onun yaradıcılığından xeyli bəhs etdi, əzbər olaraq şeirlərindən nümunələr dedi. Belə təsirli söhbətlərimizdən sonra bu istedadlı gəncin əsərlərini oxumaq istədiyimi söylədim. Ertəsi gün AMEA-nın Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda görüşərkən mənə Ülvi Yusif oğlunun kitabını verdi. Ülvinin şeirlərini oxuyuram. Qarşıma çıxan ilk şeiri - 1982-ci ildə sinif yoldaşlarına həsr etdiyi “Vətən üçün ölməliyik” adlı şeirinə nəzər salıram. 12-13 yaşlı yeniyetmənin vətən haqqında bu qədər həvəslə şeirlər yazması heyrətamizdir: “Həyat üçün doğulmuşuq, Vətən üçün ölməliyik!”

“Ömür yolu” adlı poeması gənc şairin vətənlə bağlı hisslərini daha geniş üzə çıxarmağa imkan verir:

Qarabağdı mənim dinim -imanım,

O torpağın nişanəsi, iziyəm.

Məni belə aciz görmə qəbirdə,

Qəbirdə də Qarabağın özüyəm.

Bu misraları yazanda Ülvinin cəmi 18 yaşı olub. Bu, gəncin ölüm haqqında deyil, yaşamağın sevinci haqqında düşünməli vaxtıdır. Amma ölkəsinin bir qarış torpağını belə müqəddəs hesab edən hər bir insan üçün onun uğrunda canından keçmək şərəflidir. Gənc Ülvi belə bir mübarizə yolunda şəhid olub. Ülvi şeirləri ilə yanaşı, bir neçə hekayə də yazıb. “Vəfa”, “İnsan” kimi hekayələrində insana xas olan səmimiyyətdən, sevgidən, hikmətdən, sədaqətdən, məğrurluqdan bəhs edir. Əcdadlarımızın qoyub getdiyi rəvayətlərlə başlayan “Sədaqət” hekayəsində yanımızda olan əzizlərimizin mehr-məhəbbətindən, dərd-qüssə görməməyimizdən yazır, “İnsan” hekayəsində isə mənsəbə, vəzifəyə görə insanlığını itirən, sonradan da onun arxasınca ağlaya-ağlaya gələn gözəgörünməz insanların bədii obrazını yaradır. Onun tapıntıları oxucunu düşündürür.

Səfərdən qayıtmağımızdan xeyli vaxt keçib. Vətənə qayıdandan sonra bu həmyaşıdımın əsərlərini oxuyub onlar haqqında öz fikirlərimi yazmaq istədim. Ülvinin yaradıcılığı ilə yaxından tanış olmağı, onu özbək oxucularına təqdim etməyi özümə borc bilirdim. Mən Ülvi Bünyadzədanın əsərlərində bədii cəhətdən mükəmməllik, şeirlərində gözəl təşbehlər axtarışında aramadım. Amma hər birində onun sadə və məsum qəlbini, Vətənə, xalqa, insanlığa məhəbbətini əks etdirən səmimiyyətini gördüm.

Qeyd edək ki, yazını şəhid Ülvi Bünyadzadənin bibisi Almaz Ülvi özbək dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə edib və hazırlayıb.